Centrum Archiwistyki Społecznej

Nominacja dla Centrum Archiwistyki Społecznej za zaangażowanie w upamiętnianie historii, wspieranie inicjatyw oddolnych i budowanie wspólnoty wokół pamięci. Za tworzenie przestrzeni, w której każdy głos ma znaczenie, a historia staje się dziełem wspólnym – tworzonym przez ludzi dla ludzi.

Instytucja organizuje warsztaty, szkolenia i seminaria, uczy, jak zakładać i prowadzić archiwa społeczne, jak digitalizować i opisywać zbiory, jak angażować mieszkańców w działania dokumentujące przeszłość. Promuje też działalność archiwów społecznych, pokazując, że codzienne historie są nie mniej ważne niż wielkie dzieje.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć instytucji jest mobilny pawilon wystawienniczy „Pamięciownik” – projekt, który wyruszył w trasę po Polsce, by wspólnie z mieszkańcami miast i miasteczek tworzyć wystawy o historii tych miejsc. W „Pamięciowniku” przeszłość opowiadają ludzie – przez zdjęcia, listy, wspomnienia. Każda z wystaw jest inna, oparta na lokalnych pamiątkach i emocjach, a jej przygotowanie staje się okazją do spotkania, rozmowy i współpracy. W wielu miejscowościach projekt zainspirował do powstania nowych archiwów społecznych.

Szczególnym wyrazem działań Centrum jest „Archifest” – ogólnopolskie święto archiwów społecznych, podczas którego w całym kraju odbywają się wystawy, warsztaty i spotkania łączące ludzi wokół lokalnej historii. CAS rozwija też kompetencje archiwistów społecznych – przykładem jest wydany w 2024 roku Podręcznik do historii mówionej Marcina Jarząbka, który prowadzi czytelników po sztuce zbierania i opracowywania relacji świadków historii.

Drugim filarem działalności Centrum jest portal Zbiory Społeczne – cyfrowa przestrzeń, w której swoje zasoby udostępnia ponad 340 archiwów społecznych z całej Polski. Znajduje się tam już ponad 220 tysięcy materiałów: zdjęć, dokumentów, nagrań i filmów. To tysiące historii – od opowieści harcerki z Kuby po zdjęcia kucharek w restauracji, od pocztówek sprzed wieku po relacje świadków codzienności PRL-u. Portal prowadzony przez CAS umożliwia każdemu kontakt z historią lokalną i pokazuje różnorodność polskiego doświadczenia.

Za tym sukcesem stoi zespół archiwistów, edukatorów i specjalistów technologicznych, którzy tworzą Otwarty System Archiwizacji – nowoczesne narzędzie do opracowywania i zabezpieczania zbiorów. Dzięki niemu małe archiwa społeczne mogą profesjonalnie digitalizować i udostępniać swoje kolekcje. CAS nie tylko daje im narzędzia, ale i wspiera merytorycznie – przez konsultacje, materiały edukacyjne i stały kontakt.

Centrum Archiwistyki Społecznej, powołane w 2020 roku jako narodowa instytucja kultury, stało się sercem ruchu archiwistyki społecznej w Polsce. Wspiera setki inicjatyw, które na poziomie lokalnym ratują pamięć, dokumentują historie społeczności i budują tożsamość miejsca.